مروری بر کیتوزان و کاربرد آن در کشاورزی

کیتوزان و کاربرد آن در کشاورزی

در این مقاله به کیتوزان و کاربرد آن در کشاورزی میپردازیم .کیتوزان یک ماده زیست تخریب­ پذیر است که از پوسته سخت پوستانی مثل خرچنگ و میگو گرفته می­ شود و استفاده از آن به ­عنوان یک ماده غیر سمی ، قابل تجزیه و سازگار با محیط برای کاهش و بهبود اثرات تنش ­های مختلف از جمله تنش خشکی و شوری مورد توجه است .

در بسیاری از گیاهان استفاده از محرک ­های زیستی یکی از روش­های کاهش اثرات مضر تنش ­های غیر زیستی و افزایش عملکرد و کیفیت آنها می­ باشد. کیتوزان یک بیوپلیمر با کاربرد وسیع است و شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد خاصیت ضد قارچی دارد.

پیش تیمار بذرها با کیتوزان اثرات تنش شوری را در این گیاه با افزایش طول ساقه ، طول ریشه ، وزن خشک ساقه ، وزن خشک ریشه و میزان کلروفیل کاهش می­دهد. کود بذرمال مایع زرگرین حاوی فسفر، روی، کیتوزان و آمینواسید می­باشد که موجب افزایش درصد جوانه­زنی بذر و افزایش سرعت جوانه ­زنی می­شود و با گسترش ریشه ، باعث افزایش جذب آب و مواد غذایی ، کاهش اثرات مخرب تنش­ شوری و خشکی و بهبود رشد گیاه می­گردد.

 

کیتین دومین پلیمر طبیعی فراوان بعد از سلولز است. کیتین که یکی از فراوان­ترین پلی­ساکاریدهای موجود در طبیعت می­باشد ، زنجیره پلیمری از –N استیل گلوکزامین و با پروتئین­ها و ترکیبات آلی دیگر همراه است. این ماده ، ترکیب اصلی دیواره سلولی برخی از جانوران از جمله میگو ، خرچنگ ، حشرات ، پاتوژن­های گیاهی و میکروارگانیسم­ها را تشکیل می­دهد.

نخستین بار در سال 1811 یک دانشمند فرانسوی به نام براکونوت (Braconnot)  ،کیتین را از قارچ استخراج کرد. سپس روگت در سال 1859 ، کیتوزان را از فرآیند استیل­زدایی بازی کیتین در حضور هیدروکسید پتاسیم به­دست آورد و در نهایت در سال 1950 ساختار آن به طور کامل مشخص شد (Khor, 2001).

کیتین کاربردهای متعدد صنعتی ، دارویی و کشاورزی از جمله در نخ جراحی ، مواد التیام استخوان ، پوشش زخم­ها ، تصفیه آب ، کروماتوگرافی ، افزودنی­های آرایشی ، عملیات نساجی برای فعالیت­های ضد میکروبی ، فیبرهای جدید برای منسوجات ، صفحات عکاسی ، فیلم­های زیست تخریب ، میکروکپسول­های ایمپلنت شده برای کنترل رهایش دارو و موارد دیگر دارد(Dash et al., 2011). منابع متفاوت تامین کیتین ، فرآیندها و شرایط عملیاتی ، موجب به­دست آمدن کیتین­ها و کیتوزان­­هایی با ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی متفاوت می­شوند.

کیتوزان یک پلی­ساکارید گلوکوزامین مشتق شده از کیتین است و معمولا به کیتینی که 50 درصد گروه­های استیل آن حذف شده باشد ، اطلاق می­شود. کیتوزان که مشتق دی استیله شده کیتین است در کنار سایر ویژگی­های مفید بیوپلیمری ؛ زیست سازگار ، آنتی­باکتریال و الکترولیت غیرمضر نسبت به محیط است. (Brzozowski & Stepnowsk, 2009).

 

ساختار کیتین و کیتوزان

سلولز و کیتین هر دو پلی­ساکاریدهایی هستند که نقش حفاظتی را به ترتیب برای گیاهان و جانوران ایفا می­کنند به­طوری­که گیاهان ، سلولز را در دیواره سلولی و حشرات و سخت پوستان ، کیتین را در پوسته خود تولید می­کنند.

ساختار کیتین و سلولز شباهت بسیار زیادی با یکدیگر دارند. در سلولز گروه­های هیدورکسی در موقعیت کربن شماره 2 با گروه­های استامید جایگزین و در مورد کیتوزان گروه­های آمین جایگزین گروه­های هیدروکسی در سلولز شده­اند. کیتوزان مشتقی از کیتین است.

تعداد گروه­های استیل موجود روی زنجیره پلیمر ، تفاوت بین این دو پلیمر را مشخص می­کند. پلیمری که 100 درصد گروه­های آمین آن استیل دار شده باشد ؛ کیتین و پلیمری بدون گروه­های آمیدی ؛ کیتوزان نام دارد.

به­طور قرار دادی وجود 50 درصد گروه­های آمیدی به عنوان مرز بین کیتین و کیتوزان در نظر گرفته می­شود یعنی پلیمر با درجه استیل­زدایی کمتر از 50  درصد را کیتین و بیش از 50 درصد را کیتوزان می­نامند (Muzzarelli, 1986).

خصوصیات کیتین و کیتوزان

بیشتر پلی­ساکاریدهای موجود در طبیعت از جمله سلولز ، دکسترین، پکتین ، آلجینیک اسید ، آگار ، آگاروز و کاراجینان به صورت خنثی و اسیدی هستند در حالی­که کیتین و کیتوزان به ­صورت بازی در طبیعت موجود است. وجود همین خصوصیت منحصر به فرد است که آنها را قادر می­سازد تا به ­صورت شیمیایی با چربی­ها ، کلسترول ، پروتئین­ها ،  DNA، RNA و یون­های فلزی ، پیوند تشکیل دهند.

کیتین به دلیل خاصیت چربی دوستی بالا در آب و بسیاری از حلال­های آلی نامحلول است و کیتوزان نیز در محلول اسیدهای رقیق در pH<6 ، قابل حل است. از مهمترین خصوصیات کیتین و کیتوزان می­توان به سازگاری زیستی بالا، زیست تخریب­پذیری و غیرسمی بودن آنها اشاره کرد.

علاوه بر این موارد ، خصوصیات بیولوژیکی چون چسبندگی زیستی ، ضد سرطان ، ضد میکروب ، کاهش دهنده التهاب و درد ، آنتی اکسیدان ، منعقد کننده خون و کاهش دهنده کلسترول ، آنها را از دیگر پلیمرهای زیستی متمایز کرده است (Kumar et al., 2004). بیش از یک دهه است که آنها به عنوان یک ترکیب بی خطر در فرمولاسیون داروها استفاده می­شود.

همچنین به دلیل خاصیت چسبندگی که دارد می­تواند به عنوان ماده موثر در اتصال بافتهای سخت و نرم به هم به­کار رود.کنترل سرعت تخریب­پذیری کیتین و کیتوزان بسته به کاربرد و نوع استفاده، اهمیت بسیار زیادی دارد. سرعت تخریب­پذیری آنها با کاهش درجه استیل­زدایی و کاهش طول زنجیره پلیمر ، افزایش می­یابد.

در صورتی­که چسبندگی زیستی بیوپلیمرها با افزایش درجه استیل­زدایی و افزایش طول زنجیره پلیمر ، زیاد می­شود که دلیل آن را می­توان افزایش برهم کنش گروه­های آمین کیتوزان با سلول دانست.

کاربرد کیتین و کیتوزان

حلالیت پایین کیتین ، مهمترین عامل محدود کننده مصرف این بیوپلیمر محسوب می­شود. با وجود این محدودیت ، تاکنون کاربردهای زیادی از کیتین و مشتقاتش گزارش شده است از این­رو کیتوزان به دلیل وجود گروه­های آمین آزاد در طول زنجیره پلیمر و توانایی تشکیل کیلیت و حلالیت خوب در اسیدهای ضعیف چون اسید استیک جایگاه مناسبی را بین پلی­ساکاریدها دارد. الیاف ساخته شده از کیتین و کیتوزان برای تهیه نخ­های بخیه قابل جذب و همچنین تهیه پارچه­هایی جهت بهبود زخم بسیار موثر هستند (Rathke and Hodson, 1994).

کیتوزان به دلیل ماهیت پلی­کاتیونی ، می­تواند به­عنوان یک عامل لخته کننده عمل کند و همچنین می­تواند به­ عنوان یک عامل کیلیت کننده ، یون­های فلزات سنگین را به دام بیندازد. از کیتوزان برای حذف رنگ از محلول­های آبی ، حذف مواد رادیواکتیوی در فاضلاب­های حاوی اورانیوم و آب­های دارای استات جیوه ، جذب آرسنیک از آب­های آشامیدنی و همچنین کاربرد زیادی در دستگاه­های دیالیز ، همودیالیز ، اسمز و اسمز معکوس استفاده می شود.

کیتوزان به دلیل شباهت ساختاری با سلولز می­تواند به راحتی در کارخانه­های کاغذسازی استفاده شود (Weltroswki et al., 1996; Crini and Badot, 2008; Schleuter et al., 2013; Jeon and Holl, 2003). کاغذهای تولیدی از کیتوزان دارای سطح صاف و مقاومت بالا در برابر رطوبت و برای چاپ و نقاشی بسیار مناسب هستند (Khwaldia et al., 2010). همچنین با بسیاری از ترکیبات مورد استفاده در مواد آرایشی سازگار است و بسیاری از اشعه­های فرابنفش را جذب و یا اثر آنها را کاهش می­دهد.

کیتوزان و مو از نظر بار الکتریکی مکمل یکدیگر هستند، به­طوری­که کیتوزان دارای بار مثبت و مو دارای بار منفی است و یک محلول شفاف کیتوزان به صورت یک پوشش انعطاف­پذیر روی پوست و مو قرار گرفته و باعث افزایش نرمی و لطافت آن می­شود (Dutta et al., 2004).

به دلیل ویژگی­هایی چون خواص ضدمیکروبی و آنتی­اکسیدانی و نیز جلوگیری از تغییر طعم ، مزه و افزایش ماندگاری ، از کیتوزان به­عنوان یک افزودنی در فرآورده­های گوشتی و لبنی استفاده می­شود (Kanatt et al., 2008). وجود گروه­های آمین آزاد و همچنین گروه­های هیدورکسی نوع اول و دوم باعث شده است که به عنوان یک ترکیب مفید برای جداسازی اسیدهای نوکلئوتیک در کروماتوگرافی استفاده شود (Lepri et al., 1977).

افزایش تقاضای مصرف­کنندگان برای استفاده از محصولات تازه و عاری از ترکیبات شیمیایی (محصولات ارگانیک) و همچنین تمایل عمومی برای پیدا کردن یک روش جایگزین و کم هزینه جهت نگهداری محصولات کشاورزی و نیز کاهش عوامل بیماری­زا در مدت کاشت و برداشت باعث شده است که از ترکیبات طبیعی ضد میکروبی استفاده شود از این رو کیتوزان به دلیل خاصیت ضدمیکروبی که در مقابل گستره وسیعی از باکتری­ها ، ویروس­ها و قارچ­ها دارد ، قادر است بافت گیاه را در مقابل عوامل بیماری­زا محافظت کند (Arriola et al., 2013).

این ماده برای پوشش دادن بذر ، برگ و میوه ، همچنین به ­عنوان کود ، کنترل آزادسازی ترکیبات شیمیایی سموم ، افزایش تولید گیاه ، تحریک ایمنی گیاه ، محافظت گیاهان در مقابل میکروارگانیسم­ها و تحریک جوانه­زنی و رشد گیاه به­کار می­رود (Pospieszny et al., 1991; Sukwattanasinitt et al., 2001).

کیتوزان در کشاورزی

در بسیاری از گیاهان استفاده از محرک­ های زیستی یکی از روش­های کاهش اثرات مضر تنش­های غیرزیستی و افزایش عملکرد و کیفیت آنها می­باشد. چندین ماده با خاصیت الیسیتوری (Elicitor) از جمله کیتوزان شناسایی شده است که واکنش به تنش و مکانیسم­های دفاعی را تحریک می­کند (Kowalski et al., 2006).

کیتوزان به عنوان یک منبع کربن ممکن است رشد میکروب های مفید در خاک را تحریک کند ، فرآیند تبدیل مواد آلی به معدنی را افزایش دهد و به سیستم ریشه گیاهان در جذب بیشتر مواد غذایی از خاک کمک کند ، بنابراین رشد گیاه را تحریک می­کند (Cho et al., 2008).

امروزه استفاده از کیتوزان به­عنوان یک ماده غیرسمی ، قابل تجزیه و سازگار با محیط برای کاهش و بهبود اثرات تنش­های مختلف از جمله تنش خشکی و شوری مورد توجه است. Lianju و همکاران (2011) گزارش کردند که پیش تیمار بذرهای گندم با کیتوزان اثرات تنش شوری را در این گیاه با افزایش طول ساقه ، طول ریشه ، وزن خشک ساقه ، وزن خشک ریشه و میزان کلروفیل کاهش می­دهد.

همچنین آنها دریافتند که کیتوزان سبب افزایش میزان پرولین و کاهش میزان مالون­دی­آلدئید گیاه می­شود. همچنین گزارش شده است که پرایمینگ بذرهای برنج با کیتوزان سبب افزایش رشد ، محتوای پرولین و محتوای کربوهیدرات­های کل در شرایط تنش شوری می­شود (Ruan and Xue, 2002). مالون­دی­آلدئید به­عنوان محصول نهایی اکسیداسیون اسیدهای چرب غیراشباع در غشاء سلولی تولید می­شود.

تنش اکسیداتیو سبب افزایش در محتوای مالون­دی­آلدئید می شود (Weber et al., 2004). کاهش مالون­دی­آلدئید توسط کیتوزان احتمالا به این دلیل است که کیتوزان می­تواند با کلاته کردن یون­های فلزی یا ترکیب شدن با لیپیدها ، اکسیداسیون لیپیدها را کاهش دهد (Xue et al., 2002).

تیمار بذرهای نخود با کیتوزان در سطوح مختلف تنش ، میزان پرولین و کربوهیدرات کل را افزایش داد (مهدوی و صفری، 1394). افزایش تجمع پرولین در حین تنش شوری می­تواند به دلیل تحریک سنتز آن  از اسید گلوتامیک ، کاهش انتقال آن از طریق آوند آبکشی و جلوگیری از اکسیداسیون آن در طول تنش باشد (Lutts et al., 1996). در شرایط تنش شوری ، پرولین به­ عنوان یک اسمولیت عمل می کند ، پتانسیل اسمزی سلول را کاهش می دهد و یون­های سمی را جذب می­کند (Woodward and bennett, 2005).

در شرایط تنش تجمع کربوهیدرات­ها سبب محافظت سلول­های گیاه از تنش از طریق تنظیم اسمزی ، نگهداری تورژسانس و همچنین پایداری غشاها و پروتئین­ها می­شود (Bohnert et al., 1995). کیتوزان ممکن است با افزایش میزان پرولین و کربوهیدرات محلول در برگ­های نخود و در نتیجه تنظیم اسمزی سلول در کاهش اثرات زیان­بار تنش شوری روی این گیاه موثر واقع شود (مهدوی و صفری، 1394).

تیمار برنج با کیتوزان قبل از تنش کم آبی ، خسارت تنش خشکی در این گیاه را کاهش داده است. این تاثیر به تولید متابولیت­های ثانویه توسط برنج که سبب بسته شدن روزنه­های گیاه و کاهش تعرق می­شوند نسبت داده شده است (Boonlertnirun et al., 2007). پوشش بذر با کیتوزان ممکن است جوانه­زنی بذر را افزایش دهد و تحمل به شرایط تنش را در گیاهچه­های برنج افزایش دهد.

غلظت­های بالای کیتوزان به علت پوشش چسبنده­ای که روی قسمت بیرونی بذر گیاهان ایجاد می­کند ، ممکن است سبب جلوگیری از جذب آب توسط بذر شود (Ruan and Xue, 2002).

طبق نتایج به­دست آمده تنش کم آبی غلظت پروتئین را کاهش می­دهد درحالی­که پیش تیمار بذرها با غلظت­های پایین کیتوزان (05/0 تا 5/0 درصد) سبب افزایش آن شد. تحت شرایط تنش شدید ، کاهش معنی­دار پروتئین در گیاهچه­ها را می­توان هم به تخریب پروتئین و هم کاهش سنتز آن نسبت داد (Jiang and Ren, 2004).

وقتی گیاهچه ­ها در معرض تنش بالا و غلظت­های پایین کیتوزان قرار می­گیرند غلظت­های پروتئین در آنها افزایش می­یابد. در شرایط تنش آب ، اکسیژن فعال در گیاهان تجمع می­یابد در این شرایط یک سیستم دفاعی در گیاهان ایجاد می­شود که توسط آنزیم­های محافظت کننده درونی تسریع می­شود که به­خوبی از صدمات اکسیژن فعال جلوگیری می­کند و بنابراین به فعالیت عادی گیاه کمک می­کنند (Wang et al., 2002).

زمانی­که گیاهان در معرض تنش کم آبی قرار می­گیرند لازم است که تمام سیستم­های دفاعی برای مقابله با صدمات اکسیژن فعال ، فعالیت خود را شروع کنند. در بسیاری از گیاهان مشخص شده که تنش خشکی فعالیت آنزیم­های کاتالاز ، پراکسیداز و سوپر اکسیداز را تحت تاثیر قرار می­دهد (Jiang and Ren, 2004). در گیاهچه­های گلرنگ آنزیم­های کاتالاز و پراکسیداز نقش کلیدی در محافظت گیاهچه ­ها در برابر تنش کم آبی دارند.

پیش تیمار بذرها با غلظت­های 05/0 تا 4/0 درصد کیتوزان سبب افزایش فعالیت آنزیم کاتالاز شد (مهدوی و همکاران، 1392). کیتوزان می­تواند رادیکال­های آزاد OH و O₂ را خنثی کند و خاصیت حفاظت کننده از DNA را دارد. مکانیسم خنثی کنندگی رادیکال­های آزاد کیتوزان ممکن است به ساختار خاص آن مربوط باشد که متشکل از تعداد زیادی گروه آمین و هیدروکسیل قابل دسترس است که با رادیکال­های آزاد ، واکنش نشان می­دهد (Xie et al., 2001).

کیتوزان یک بیوپلیمر با کاربرد وسیع است و شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد کیتوزان خاصیت ضد قارچی دارد. خاصیت ضد میکروبی کیتوزان ناشی از گروه­های آمینی با بار مثبت آن است ، این گروه­ها با غشاء سلولی میکروارگانیسم­ها که دارای بار منفی است واکنش نشان می دهد و منجر به مهار سنتز mRNA و پروتئین ، ایجاد برهم کنش با DNA و RNA و همچنین ناهنجاری­هایی در میسیلیوم قارچ (تورم و کاهش اندازه هیف) می­شود.

همچنین کیتوزان سبب کلاته شدن فلزات و سایر ترکیبات مغذی ضروری می شود و درنتیجه از رشد قارچ ممانعت می­کند (Long et al., 2014). کیتوزان می­تواند جوانه­زنی هاگ قارچ­های P. expansum و B. cinerea را کاملا مهار کند و باعث آسیب دیدن غشای پلاسمایی در هر دو بیمارگر شود (Liu et al., 2007).

 

نتیجه گیری

با توجه به رشد جمعیت و کمبود غذا در دنیا ، بررسی تمام راهکارهای  افزایش تولید و استفاده بهینه از محصولات کشاورزی به ویژه غلات از موضوعات مهم و قابل توجه است . از میان عوامل مهمی که در تولید غلات نقش دارد کیفیت زراعی بذرها یا توده­های بذری از  اهمیت ویژه­ای در عملکرد مطلوب برخوردار است.

در سال­های اخیر ضرورت مطالعه در ریزوسفر به منظور بهبود تغذیه و رشد گیاه و نیز کنترل عوامل تنش­زا در محیط زیست ریشه ، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. تحقیقات علمی در خصوص اثرات مفید مواد محرک رشد در بهبود خصوصیات مرتبط با جوانه­زنی و حفظ قدرت نامیه بذر در مدت انبارداری به منظور ارتقای بنیه بذر و تسریع در استقرار گیاهچه می­تواند بر ضرورت و اهمیت این امر بیش از پیش بیفزاید.

آماده سازی بذر با ترکیبات محرک رشد به علت تغییرات متابولیکی و بیوشیمیایی و افزایش فعالیت پروتئین­ها ، کربوهیدرات­ها و آنزیم­ها منجر به جوانه­زنی سریع و افزایش ظهور گیاهچه و با افزایش متابولیسم سلول­ها نسبت به آب و مواد غذایی سبب تحریک ریشه­زایی می­شود.

پوشش بذر با ترکیبات حاوی کیتوزان موجب افزایش محتوای پرولین و کربوهیدرات کل ، کاهش میزان مالون­دی­آلدئید و در نتیجه باعث افزایش جوانه­زنی بذر و افزایش تحمل به تنش­های شوری و خشکی می­شود. کود بذرمال مایع زرگرین حاوی فسفر، روی ، کیتوزان و آمینواسید است که موجب افزایش درصد جوانه­زنی بذر و بالا رفتن سرعت جوانه­زنی می­شود و با گسترش ریشه باعث افزایش جذب آب و مواد غذایی ، کاهش اثرات مخرب تنش­ شوری و خشکی و بهبود رشد گیاه می شود.

گردآورندگان :

1-علی نژادرنجبر 2-آرش ارشادی 3- مهدی جعفری اصل 4-مهدی امینی

---

منابع فارسی

1. مهدوی، بتول، صفری، حسین، اثر کیتوزان بر رشد و برخی ویژگی­های فیزیولوژیک نخود در شرایط تنش شوری، فرآیند و کارکرد گیاهی، جلد 4، شماره 12، 1394
2. مهدوی، بتول، مدرس ثانوی، سید علی محمد، آقا علیخانی، مجید، شریفی، مظفر، اثر غلظت­های مختلف کیتوزان بر جوانه­زنی بذر و آنزیم­های آنتی اکسیدانت گلرنگ در شرایط تنش کم آبی، مجله پژوهش­های گیاهی، جلد 26، 1392

---

منابع انگلیسی

1. Dash, M.; Chiellini, F.; Ottenbrite, R.M.; Chiellini, ; Progress in Polymer Science, 36, 981-1014, 2011.
2. Brzozowski, K.; Stepnowsk, P.; Int. J. Biolog. Macromol, 2009, 45, 56-60
3. Muzzarelli, R.A.A., Jeuniaux, C., Gooday, G.W. Chitin in nature and technology. New York: Plenum, p. 385. 1986
4. Kumar, M.N.V.R., Muzarelli, R.A.A., Muzarelli, C., Sashiwa, H., Domb, A.J. Chitosan chemistry and pharmaceutical perspectives. Chemical Reviews, 2004, 104(12): 6017-6084.
5. Rathke, T.D., Hodson, S.M. Review of chitin and chitosan as fibre and film formers, J.M.S. Rev. Macromolecular Chemistry and Physics, C-34: 375, 1994
6. Weltrowski, M., Martel, B., Morcellent, M. Chitosan N-benzyl sulfonate derivatives as sorbents for removal of metal ions in an acidic medium. Journal of Applied Polymer Science, 1996, 59(4): 647- 654.
7. Crini, G., Badot , P.M. Application of chitosan, a natural aminopolysaccharide, for dye removal from aqueous solutions by adsorption processes using batch studies: A review of recent literature. Progress in Polymer Science, 2008, 33(4): 399-447.
8. Schleuter, D., Günther, A., Paasch, S., Ehrlich, H., Kljajić, Z., Hanke, T., Bernhard, G., Brunner, E. Chitin-based renewable materials from marine sponges for uranium adsorption. Carbohydrate Polymers, 2013, 92(1): 712-718.
9. Jeon, C., Holl, W.H. Chemical modification of chitosan and equilibrium study for mercury ion removal. Water Research, 2003, 37(19): 4770-4780.
10. Khwaldia, K., Arab-Tehrany, E., Desobry, S. Biopolymer coatings on paper packaging materials, Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 2010, 9(1): 82-91.
11. Dutta, P,K., Dutta, J., Tripathi, V.S. Chitin and chitosan: Chimistry, Properties and applications. Journal of Scientific & Industrial Research, 2004, 63(1): 20-31.
12. Kanatt, S.R., Chander, R., Sharma, A. Chitosan and mint mixture: A new preservative for meat and meat products. Food Chemistry, 2008, 107(2): 845-852.
13. Lepri, L., Desideri, P.G., Muzzarelli, R.A.A. Chromatographic behaviour of nucleic acid constituents and of phenols on chitosan thin layers. Journal of Chromatography A. 1977, 139(2): 337- 342.
14. Arriola, O.C., Rocha, M.O.C., Hernandez, A.B., Brauer, J.M.E., Jatomea, M.P. Controlled release matrices and micro/nanoparticles of chitosan with antimicrobial potential: development of new strategies for microbial control in agriculture. Journal of the Science of Food and Agriculture, 2013, 93(7): 1525–1536.
15. Pospieszny, H., Chirkov S., Atabekov, J. Induction of antiviral resistance in plants by chitosan, Plant Science, 1991, 79: 63–68.
16. Sukwattanasinitt, M., Klaikherd, A., Skulnee, K., Aiba, S. Chitosan as a releasing device for 2,4-D herbicide, in: Uragami, T., Kurita, K., Fukamizo T. (Eds.), Chitin and Chitosan, Chitin and Chitosan in Life Science, Yamaguchi, pp. 142–143, 2001
17. Khor, E. Chitin: fulfilling a biomaterials promise. Amsterdam: Elsevier Science. P. 10, 2001
18. Kowalski, B., Jimenez Terry, F., Herrera, L. and Agramonte Peñalver, D. Application of soluble chitosan in vitro and in the greenhouse to increase yield and seed quality of potato minitubers. Potato Research 49: 167-176, 2006
19. Cho, M. H., No, H. K. and Prinyawiwatkul, W. Chitosan treatments affect growth and selected quality of sunflower sprouts. Journal of Food Science, 2008, 73: 570-577
20. Lianju, M., Yueying, L., Cuimei, Y., Yan, W., Xuemei, L., Na, L., Qiang, C. and Ning, B. Alleviation of exogenous oligochitosan on wheat seedlings growth under salt stress. Protoplasma 249: 393-399, 2011
21. Ruan, S. L. and Xue, Q. Z. Effects of chitosan coating on seed germination and salt-tolerance of seedlings in hybrid rice (Oryza sativa ). Acta Agronomica Sinica, 2002, 28: 803-808.
22. Xue, Y. S., Wen Qing, Z., Wei, X. and Qing, W. Effect of chitosan as seed coating on seed germination and seedling growth and several physiological and biochemical indexes in rapeseed. Plant Physiology Communications, 2002, 38: 225-227
23. Weber, H., Chetelat, A., Reymond, P. and Farmer, E. E. Selective and powerful stress gene expression in Arabidopsis in response to malondialdehyde. Plant Journal, 2004, 37: 877-888.
24. Lutts, S. J., Kint, M. and Bouharmont, J. Effect of various salts and mannitol on ion and proline accumulation in relation to osmotic adjustment in rice callus cultures. Journal of Plant Physiology, 1996 149: 186-195.
25. Woodward, A. J. and Bennett, I. J. The effect of salt stress and abscisic acid on proline production,  chlorophyll content and growth of in vitro  propagated shoots of Eucalyptus camaldulensis. Plant Cell, Tissue and Organ Culture, 2005, 82: 189–200.
26. Bohnert, K. H., Nelson, D. E. and Jensen, R. G. Adaptations to environment stresses. Plant Cell, 1995, 7: 1099-1111.
27. Boonlertnirun, S., Sarobol, E.D., Meechoui, S., Sooksathan I., Drought recovery and grain yield potential of rice after chitosan application. Kasetsart Journal. (Nature Science.) 41: 1-6, 2007
28. Wang, J., Li D.Q., Gu L.S. The response to water stress of the antioxidant system in maize seedling roots with different drought resistance. Acta Botanica Boreali-Occidentalia Sinica, 2002, 22: 285-290
29. Jiang, H.F., Ren X.P. The effect on SOD activity and protein content in groundnut leaves by drought stress. Acra Agromomica Sinra, 2004, 30: 169-174
30. Xie, W.M., Xu, P.X., Liu, Q. Antioxidant activity of water-soluble chitosan derivatives. Bioorganic and Medicinal Chemistry Letters, 2001, 11: 1699-1701.
31. Long LT, Tien NTT, Trang NH, Ha TTT, Hieu NM, Study on antifungal ability of water soluble chitosan against green mould infection in harvested oranges. Journal of Agriculture Science, 2014, 6:205-213.
32. Liu J, Tian SP, Meng XH, Xu, Y, Effect of chitosan on control of postharvest diseases and physiological responses of tomamo fruit, Postharvest Biological Technology, 2007, 44:300-306.